در نشست بررسی آسیب های محصولات تراریخته مطرح شد تمایل کشورهای تولیدکننده تراریخته به استفاده ازمحصولات ارگانیک

فست فود باز: برخی کارشناسان معتقدند مضرات محصولات تراریخته بیشتر از فواید آن است، بطوریکه حتی کشورهای تولید کننده این محصولات بجای استفاده از تولیدات تراریخته به واردات مواد ارگانیک روی آورده اند.
خبرگزاری مهر؛ گروه سلامت_ ساناز باقری راد: تراریخته یا ترانس ژنیک که با نام اختصاری GMO شناخته می شود، به پروسه انتقال یک ژن برون زاد بین موجودات زنده ناهمگون گفته می شود. بطوریکه جاندار خاصیت یا صفت جدیدی پیدا کند که در آن گونه سابقه نداشته و آنرا به فرزندانش منتقل کند. در تعریف سازمان جهانی بهداشت نیز این عنوان به گیاهان، جانوران یا ریزسازواره هایی گفته می شود که ترکیب ژنتیکی آنها به طریقی تغییر یافته که در طبیعت از طریق جفت گیری یا نوترکیبی رخ نمی دهد. بطور کلی سوژه محصولات تراریخته بحث حساسی است که موافقان و مخالفان زیادی دارد و هر دو گروه برای اثبات ادعایشان به اسناد علمی در این زمینه اشاره می کنند. بطور مثال موافقان این محصولات همگی بر این مسئله که استفاده از محصولات تراریخته ضرری برای انسان ندارد اتفاق نظر دارند، این در شرایطی است که مخالفان استفاده از این محصولات اعتقاد دارند که طی ۲۰ سال قبل دانش بشری برای ارزیابی مخاطرات درباره این محصولات کافی نبوده است. به همین دلیل در نشستی در خبرگزاری مهر با حضور علیرضا عباسی عضو هیات علمی دانشگاه تهران و آزاد عمرانی عضو هیات رئیسه انجمن ارگانیک ایران، درباره محصولات تراریخته، لزوم تولید، مصرف و یا عدم مصرف آن بطور کامل به بحث و گفتگو پرداختیم. مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید.نحوه ارزیابی محصولات تراریختهدر ابتدای این نشست، عمرانی عضو هیات رئیسه انجمن ارگانیک ایران درباب جنبه بین المللی بحث تراریخته اظهار داشت: با وجود اینکه دو دهه از تجاری شدن این محصولات می گذرد و تولید حدود ۲۰ هزار گیاه تراریخته در مقالات علمی ثبت شده است، از این میان تنها ۴۰۰ محصول تراریخته توانستند ارزیابی های سلامت و مخاطرات زیست محیطی و سایر ارزیابی ها شامل آزمایشات گلخانه ای، مزرعه ای و بررسی های پزشکی را سپری کنند و وارد بازار مصرف شوند. محصولات تراریخته موجود در بازار جهانی فقط به چهار محصول خوراکی ذرت، کلزا، سویا و پنبه غیر خوراکی محدود می شود. بطور کلی درصد بسیار زیادی از محصولات تراریخته مصارف غیر انسانی مانند خوراک دام داشته و طبق گزارشی که پایگاه اطلاع رسانی محصولات بیوتکنولوژی یا آیسا (ISAAA) ارائه می کند، درصد زیادی از محصولات تراریخته برای سوخت های زیستی بیودیزل و بیواتانول مصرف می شود. در نتیجه مقادیر بسیار ناچیزی و عموماً به صورت محصولات پروسه شده مانند روغن خوراکی وارد سفره مردم برخی کشورها می شود. عمرانی با اشاره به اینکه متاسفانه در ایران ذرت و سویای تراریخته در سفره مردم جای دارد و کنجاله سویای تراریخته بعنوان جایگزین گوشت استفاده می شود، اشاره کرد: چنین روش مصرف محصولات تراریخته در کشورهای مترقی نادر است!! درباره دو محصول پنبه و برنج که ادعا تولید داخلی آن می شود باید گفت، هیچکدام از اینها در مراکز پژوهشی داخل کشور تولید نشده اند و خلاصه بیست سال تبلیغ یک فناوری این است که در برنج تراریخته ای که ادعای تولید آنرا داریم، در مؤسسه بین المللی تحقیقات برنج در فیلیپین (IRRI) تولید شده است و ماهیت بذر پنبه تراریخته مورد ادعا هم، کاملاً وارداتی بوده که تجربه کشت تجاری آن در کشورهای دیگر به لحاظ عملکردی و کاهش مصرف سموم نامطلوب بوده است. اما متأسفانه ظاهراً قرار بر این است که این تجربه ناموفق مجدداً در ایران مورد آزمون و خطا قرار گیرد. متأسفانه در جایگاه واردات و مصرف محصولات تراریخته وضعیت بدی داریم، بطوریکه سالانه پنج و نیم میلیون دلار محصولات تراریخته وارد می شود و ۹۵ درصد روغن خوراکی تراریخته است و وارد سفره مردم می شود. ما در زمینه تولید محصولات تراریخته، تبلیغ می نماییم اما نه تولید واقعی مبتنی بر دانش فنی درونزا داریم و آزمایشات و ارزیابی های سلامتی و زیست محیطی مغفول مانده است. صرفاً محصولات وارداتی دانش فنی و مالکیت فکری آن، متعلق به ما نیست را بعنوان تولید ملی عرضه و تبلیغ می نماییم. ظاهراً قرار نیست کسی از عواقب این ماجراجویی که ریشه در منافع عده ای قلیل دارد حسابرسی کند. وی با اشاره به اینکه چرخه نظارت، کنترل و پایش محصولات تراریخته در ایران، صرفاً در حد تشخیص است. اظهار داشت: نکته قابل توجه در بررسی محصولات تراریخته، ارزیابی مخاطرات است. بدین سبب زمانی که هر محصول غذایی و در رابطه با صنایع غذایی وارد می شود؛ باید طبق قانون علاوه بر تشخیص، آزمایشات مخاطرات سلامت، حساسیت سنجی و سم شناسی بر روی آن صورت گیرد و نتایج آزمایشات انجام شده در مراکز معتبر با آنالیز محصول وارداتی مطابقت داده شود، که متأسفانه در این زمینه صرفاً به اظهارات و مدارک واردکنندگان اکتفا می شود. عضو هیات رئیسه انجمن ارگانیک ایران در ادامه با اشاره به اینکه تخلفاتی در شرکت های وارد کننده ذرت انجام شده است گفت: متأسفانه خیلی از شرکت های وارد کننده ذرت به صورتی مکانیزم ارزیابی وزارت بهداشت را دور زده اند و ذرت دامی را وارد چرخه صنایع غذایی کرده اند. گزارش شده است که این ذرت ها از شرکت های تولید اسنک سر درآورده و آن چیزی که بعنوان خوراک دام وارد شده بود وارد چرخه غذایی کودکان ما شده است. این نشانه عملکرد اشتباه برخی دانشمندنما، صرفاً جهت تبلیغ محصولات تراریخته بعنوان یک فناوری است. چنانچه وقتی یک فناوری معرفی می شود باید مخاطرات، احتیاطات و روش های سنجش، پایش و مدیریت ریسک آن پیش از واردات، تولید یا مصرف آن اطلاع رسانی شده وزیر ساخت های لازم ایجاد گردد. متاسفانه در این زمینه به هیچ وجه در کشور ساختارسازی مناسبی انجام نشده است.اصلاح شده ژنتیکی همان تراریخته استعمرانی با تاکید بر اینکه ایران در سال ۱۳۸۲ پروتکل ایمنی زیستی را امضا نموده است، اشاره کرد: برچسب گذاری و اطلاع رسانی یکی از شاخه های مهم ایمنی زیستی است که از سال ۹۴ با ایجاد مطالبه عمومی، مقاومت شدیدی در مقابل برچسب گذاری تراریخته ها به وجود آمد. این در شرایطی است که مدام ادعای عملکرد بهتر و سلامت بیشتر مواد غذایی تراریخته می شنویم، اما باز هم مقاومت در مقابل برچسب گذاری وجود داشته که با ورود سازمان بررسی، تغییر وزیر بهداشت، ایجاد مطالبه عمومی و عملکرد رسانه ها این مهم در حال انجام می باشد. در این میان اما دیده شده که محصولی تغییر ژنتیکی یافته و تراریخته است اما بر روی محصول از واژه ای مثل «اصلاح شده ژنتیکی» استفاده می شود که تحریف شده و به لحاظ مفهومی بسیار متفاوت می باشد. به این علت که در مهندسی ژنتیکی ساختار ژنتیکی محصول عوض می شود و با اصلاح ژنتیکی که بوسیله تلاقی ارقام کشاورزی توسط بهنژادگران انجام می شود، کاملاً متفاوت می باشد.
وی با اشاره به اینکه بطور کلی مضرات و مخاطرات کشت محصولات تراریخته از فواید آن بسیار بیشتر است، اشاره کرد: برای مثال اروپا حدود ۳۳ میلیون تن سویا تراریخته وارد میکند که از آن به صورت غیر مستقیم برای خوراک دام یا مثلاً برای سوخت زیستی استفاده می نماید و مصرف خوراکی و مستقیم آنرا تقریباً به صفر کاهش داده است. در کشورهای آلمان، سوئیس و فرانسه کمپانی هایی هستند که بزرگترین صادر کننده بذرهای تراریخته هستند و منافع بسیاری را از محل فروش این بذرها تحصیل می کنند. بدین سبب مخاطرات و حقایق استفاده از محصولات تراریخته را در جهت حفظ منافع خود بازگو نمی کنند، اما واردات و مصرف تراریخته ها را در کشورهای خود به حداقل رسانده اند. برنج تراریخته در سال ۱۳۸۳ در سطح وسیعی کشت شد و طبق گزارشی در مجمع تشخیص مصلحت نظام، ادعا شده است که صدها کشاورز در سال ۱۳۸۴ مبادرت به کشت آن کردند و این بدان مدلول است که بذر این محصول در سطح وسیعی حدود ۴۰۰۰ هزار کشت شده و در مزارع اطراف، توسط باد، حشرات و پرندگان انتشار پیدا کرده است و از آنجائیکه در ایران کشاورزان قسمتی از محصول برنج را برای استحصال بذر، برای سال های بعد مورد استفاده قرار می دهند، احتمال آلودگی مزارع ما به برنج تراریخته بسیار زیاد است. حال نمی توان ادعا کرد که برنج تراریخته در مزارع ایران نیست، بلکه باید بررسی های مولکولی وسیعی انجام گیرد که متوجه حضور یا عدم حضور ژن سم بی تی (Cry ۱Ab) در محیط زیست شویم.اصلاح الگوی مصرف و کاهش استفاده از محصولات تراریختهعضو هیات رئیسه انجمن ارگانیک ایران با اشاره به اینکه ۷۰ درصد ذرت و کلزایی که در دنیا تولید می شود غیر تراریخته است، عنوان کرد: محصولات تراریخته با سلامت جامعه ارتباط دارد، بدین سبب وارد کنندگان باید با عنایت به دراختیار داشتن ارز دولتی، محصولات طبیعی غیرتراریخته با ارزش غذایی بالاتری را وارد کنند. اما بعضاً مشاهده می شود که برخی تولید کنندگان روغن های نباتی حتی مدلول واقعی تراریخته را نمی دانند و بنگاه های اقتصادی فقط به دنبال این هستند که بهای تمام شده خودرا ارزان تر کنند. بطور مثال ذرت را می توانیم از کشورهایی مثل اوکراین و اتحادیه اروپا وارد نماییم و به دنبال جایگزین های مناسب ذرت امریکایی و برزیلی باشیم. اروپا برای کاهش وابستگی خود به سویا دنبال جایگزین های دیگر و اصلاح الگوی مصرف خود است. این در شرایطی است که در ایران سویایی که در بازار وجود دارد با درصد بالایی تراریخته است، ولی آمریکا بعنوان کشوری که منبع تولید سویای تراریخته است به سبب مشخص بودن مخاطرات و مصرف این محصولات، خود به دنبال واردات سویای ارگانیک از هندوستان است. عمرانی در ارتباط با اصلاح الگوی مصرف و تأثیر آن در تقاضای محصولات تراریخته نیز بیان کرد: متاسفانه حالا در ایران سبک غذایی مبتنی بر محصولات گیاهی و کاهش مصرف گوشت در سطح همه اقشار جامعه آرمانی و نا ممکن تلقی می شود. مقام معظم رهبری هم به این مسئله و سبک زندگی غلط در کشور اشارات فراوانی داشته اند. این در شرایطی است که در اروپا این نوع سبک زندگی به واسطه کاهش وابستگی به منابع و نهاده های دامی از یکسو و افزایش سلامت به واسطه کاهش تغذیه مبتنی بر گوشت و منابع حیوانی از طرف دیگر، به شدت در حال ترویج است. بطور مثال کشور آلمان به دنبال اصلاح الگوی مصرف خود است و مصرف محصولاتی مثل شیر، گوشت و تخم مرغ را تا دوبرابر کاهش داده و برای آن جایگزین به وجود آورده است. بطور کلی محصولات تراریخته ۲۰ سال است که مورد بحث و انتقاد هستند و انتظار بر این است ذینفعان تجاری واردات این محصولات در اتاق بازرگانی یا اتاق اصناف پاسخگو باشند، نه اینکه عده قلیلی سیاستمدار در جایگاه تبلیغ بی چون و چرای این محصولات قرار گیرد … متأسفانه اگر مکانیزم بهره برداری از این فنآوری را درست تعریف می کردیم و از پژوهش های بخش خصوصی حمایت می کردیم، الان در جایگاه کشورهایی مثل آلمان یا فرانسه ایستاده بودیم و می توانستیم با صدور بذرهای بیوتک به سایر کشورها درآمد بالایی ایجاد نماییم، نه اینکه کشور خودرا در معرض مخاطرات واردات، تولید و مصرف این محصولات قرار دهیم. وی ادامه داد: نکته بعدی که بسیار مهم می باشد مشکلات کشاورزی کشور در شرایط تحریم است. در چنین شرایطی باید اتکای مان به تولید داخلی باشد و از کشاورزان که سربازان امنیت غذایی کشور هستند، حمایت بیشتری صورت گیرد. بطور مثال در تولید کلزا موفق عمل کرده ایم و در سال های اخیر یک جهش چند برابری داشته ایم و تا حدود زیادی وابستگی کمتری داریم. در تولید سویا نیز می توانیم با کیفیت ترین سویا را در دشت گرگان تولید نماییم. همین طور می توانیم با تجدید نظر در سیاست گذاری ها و کاربردی سازی زیست فناوری بجای رویکرد تولید محصولات تراریخته، تولید سموم زیستی که جزو دستاوردهای ملی و دوست دار طبیعت است را در جهت توسعه مصرف باکتری های مفید، در امتداد کاهش مصرف سموم و افزایش عملکرد واحد سطح بهره برد.اصلاح الگوی مصرف و سبک زندگی، راه کاهش مصرف تراریختهدر ادامه این نشست نیز علیرضا عباسی عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه تنها حدود ۴ درصد از اراضی مستعد کشت دنیا زیر کشت چهار محصول ذرت، سویا، کلزا و پنبه است اظهار داشت: برای تشخیص محصولات تراریخته می توان تشخیص مولکولی را بعنوان مبنا قرار داد. به سبب اینکه دو صفت مقاومت به علف کش و آفات از ژن های مقاومت به گلایفوسیت و ژن سم کرای (Cry) از باکتری باسیلوس تورنجینسیس گرفته شده است. تشخیص تراریخته ها برمبنای توالی این دو ژن، یا برمبنای پرو موتورهای آنها است که به صورت مولکولی انجام می شود. هچنین ژن گزارشگری که در این کاست ژنی مورد استفاده قرار می گیرد هم می تواند مبنا قرار گیرد که از طریق های مولکولی می توان تراریخته بودن یا نبودن آنرا مشخص کرد. ایشان سپس با بیان این نکته که در دانشگاه ها رشته ای به نام اصلاح نباتات داریم، اشاره کرد: مبنای رشته اصلاح نباتات مبتنی بر روشهای کلاسیک است. به این شکل که دو گونه متفاوت که قابل تلاقی باشند را تلاقی می دهند، چنانچه در طبیعت باد و حشرات هم با آوردن گرده می توانند این کار را انجام دهند. اما دستورزی ژنتیکی و یا GMO به این شکل است که یک سری ژن از دو گونه به نحوی منتقل می شوند که این کار در طبیعت قابل انجام نیست. بطور مثال شما هیچ گاه نمی بینید که یک ژن از یک باکتری در داخل ژنوم یک گیاه قرار گیرد. متاسفانه عده ای به جهت اینکه پروسه را طبیعی جلوه دهند، مهندسی ژنتیک یا تولید محصولات تراریخته را مثل پیوند زدن و یا قلمه زدن معرفی می کنند. بطور کلی ما محصولات اصلاح شده ژنتیکی داریم که به صورت طبیعی است اما تغییر یافته ژنتیکی فقط بوسیله مهندسی ژنتیک انجام می شود.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: در بررسی ها، محصولات تراریخته طبقه بندی مختلفی دارند و بستگی به نوع مصرف مستقیم و غیر مستقیم آنها دارد. بطور مثال چهار محصول تراریخته نام برده شده، اگر بعنوان روغن و یا سوخت های زیستی استفاده شوند، مقدار ماده ژنتیکی تغییر یافته در آنها ناچیز است اما در ارتباط با برنج که مصرف انسانی دارد باید گفت حتی کشورهایی که بطور انبوه که برنج کشت می کنند هم به سمت رهاسازی و تولید تجاری برنج تراریخته نمی روند. بدین سبب باید سطوح را تعریف نماییم. همین طور کشت و واردات این محصولات اگر جهت استفاده های دامی باشد باید کاملاً مجزا باشد و در استفاده از کشت های محیط زیست هم باید تغییرات فلور خاک و تأثیر اراضی کنار بررسی شوند. عباسی در پاسخ به این سوال که آیا احتمال آلودگی در اراضی اطراف وجود دارد یا خیر، بیان کرد: امکان دارد بذری در آن منطقه افتاده باشد که مثل علف هرز تمامی مزرعه را در برگرفته باشد در این زمینه اطلاع رسانی نقش مؤثری دارد و کشاورزان نسبت به محصولات تراریخته باید آگاهی کافی داشته باشند. در غیر این صورت آزمایش و تست ۵۰۰ هزار هکتار زیر کشت کار سهل و آسانی نیست. با اصلاح الگوی مصرف و سبک زندگی می توانیم مصرف محصولات تراریخته را به حداقل رسانده بطور مثال ۱۵ درصد روغنی که نیاز داریم را تولید نماییم و برای باقی آن جایگزینی مناسب داشته باشیم. وی در پاسخ به این سوال که ما چه نیازی به تراریخته داریم گفت: در این زمینه ما با دو ادعا مواجهه هستیم نخستین ادعا اینکه با ورود چهار محصول تراریخته یاد شده سم کمتری مصرف می شود بدین سبب آلودگی محیط زیست نداریم و دومین ادعا اینکه با انجام این کار عملکرد بهتری خواهیم داشت اما باید دید تا چه اندازه این ادعاها محقق شده اند و تا چه اندازه توانسته ایم عملکرد و امنیت غذایی بهتری داشته باشیم. بطور مثال محصولی مثل سویا را دو سال پیش ۴۰ هزار هکتار داشتیم که سال بعد به ۳۰ هزار رسید در چنین زمانی که کشاورز با بهبود عملکردش مواجهه نمی گردد برایش فرقی نمی کند که چه محصولی باشد بدین سبب در پاسخ به این سوال که چرا از محصولات تراریخته استفاده می نماییم باید گفت، عملکرد ضعیف در کشت محصولات دلیل انجام این کار است.حمایت از کشاورزان و کاهش کشت محصولات تراریختهعباسی با اشاره به اینکه در بخش کشاورزی نخبگان زیادی داریم و با استفاده از آنها می توانیم کشت محصولات تراریخته را کاهش دهیم، اظهار داشت: هم اکنون کشاورزانی داریم که ۱۶ تن در هکتار گندم و ۱۶۰ تن سیب برداشت می کنند که هیچکدام تراریخته نیست. بدین سبب اگر به سراغ بخش کشاورزی و پشتیبانی از آن برویم می توانیم کشت محصولات تراریخته را کاهش دهیم. متأسفانه گاه گفته می شود که عملکرد محصولی مثل گندم بالا رفته است که این افزایش عملکرد مربوط به محصولات تراریخته است این در شرایطی است که به محصول مورد نظر ژن منتقل شده و با والد مادری خود مقایسه نشده است. بطور مثال در کشور هند آمارهایی راجع به محصولات تراریخته به این شکل داده می شود که در سال ۲۰۰۰ عملکرد پنبه ۳۰۰ کیلوگرم در هر هکتار بوده است و امروز که ۹۸ درصد پنبه موجود تراریخته است ۵۵۰ کیلوگرم در هکتار بوده است. بدین سبب ۸۰ درصد بهبود عملکرد وجود داشته است این در شرایطی است که از سالی که محصولات تراریخته وارد شده اند عملکرد ۵۵۰ کیلوگرم بوده و اصلاح نباتات به درستی انجام شده است بدین سبب باید محصولی که به آن ژن منتقل شده است با والد خودش کشت داده شود و تفاوت ها مشخص شود. عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه مصرف محصولات تراریخته در سنین حساس همچون مادران حامله و کودکان نوزاد ممنوع می باشد، اظهار داشت: باید اهداف تغذیه ای توسط نظام سالم که در رأس انجام این کار است را برای داشتن جامعه و انسان سالم تر جدی گرفت. همین طور مسائل اقتصادی در ورود محصولات تراریخته به سفره های مردم بسیار تأثیر دارد و تا زمانی که نظام عرضه و تقاضا را مدیریت نکنیم در واقع بر همین مدار خواهیم چرخید. متأسفانه دیده می شود که بعضاً با دادن این آمارهای غلط و بررسی های نامناسب، مسئولان گرفتار اشتباهات محاسباتی می شوند همچنان که رهبر معظم انقلاب هم به این نکته که دشمن می کوشد که در مسئولان ما اشتباه محاسباتی به وجود آید اشاره کردند.اهمیت آگاهی عمومی در مصرف محصولات تراریختهوی با اشاره به اینکه آگاهی مصرف کننده در استفاده از محصولات تراریخته بسیار مهم می باشد، اظهار داشت: از این جهت که اگر مصرف کننده با محصولی مثل نخستین روغن ارگانیک مواجه شود به سبب اطلاع از مضرات، آنرا به بهای سلامت خود تهیه نخواهد کرد. در این زمان وارد کنندگان میل به وارد کردن محصولات با کیفیت تر پیدا می کنند و روش های تغذیه ای و کشاورزی مناسب سازی می شوند. دولت باید منزلت شغلی و اجتماعی کشاورزان را بهبود دهد همین طور مسئله مهمی که وجود دارد سن کشاورزان است که در کشور ما حدود ۵۵ سال است و علاقه مندی به انجام این کار خیلی کم است و بنا بر این تولید کشاورزی و غذای ما زیر سوال است که می توان بوسیله آگاهی رسانی و ترویج کشاورزی در آموزش و پرورش این مهم را بهبود بخشید.