در گفت وگوی تفصیلی ایسنا با پروفسور عزیزی مطرح شد پزشکی شخصی دستاورد طرح ژنوم انسانی ایرانیان، انتقاد از افزایش بی رویه شرکت های دانش بنیان

فست فود باز: دکتر فریدون عزیزی استاد ممتاز و پژوهشگر برتر کشور و از چهره های ماندگار کشور در حوزه علوم پزشکی است که طی ۳۰ سال اخیر خدمات ارزشمند ای در حیطه بهداشتی و درمانی کشور عرضه کرده، از مهمترین آن ها می توان به ˮبررسی اختلالات ناشی از کمبود یُد و تاثیر نمک یُددار و محلول های روغنی در پیشگیری از آن هاˮ، ˮطرح قند و لیپید تهرانˮ با هدف شناسایی و کنترل عوامل خطر بیماری های غیر واگیر، ˮتهیه نقشه گواتر کشورˮ، ˮبررسی استانداردهای رشد و بلوغˮ، تشکیل ˮمرکز پژوهش های علمی و درمانی مصدومین شیمیاییˮ در زمان جنگ و ده ها دستاورد دیگر اشاره نمود.
به گزارش فست فود باز به نقل از ایسنا، وی که در سال ۶۳ عنوان جوان ترین استاد در حوزه علوم پزشکی را به خود اختصاص داده، تابحال در پست های مختلفی همچون مشاور وزیر بهداشت، معاون پژوهشی فرهنگستان علوم، رییس گروه پزشکی شورای پژوهش های علمی کشور، مشاور یونیسف و سازمان جهانی بهداشت، ریاست بیمارستان طالقانی، ریاست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، مدیر مسوول نشریات مختلف علوم پزشکی، ریاست نخستین پژوهشکده علوم پزشکی کشور یعنی پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و چندین پست دیگر به عرضه خدمت پرداخته است.

این استاد پیشکسوت دانشگاه که بارها جوایزی تحت عنوان استاد ممتازی کشور، دانشمند برتر آسیا و اقیانوسیه، دانشمند برجسته پایگاه استنادی علوم جهان اسلام و دانشمند برگزیده فرهنگستان علوم را به خود اختصاص داده، طی گفت وگویی با ایسنا به تشریح چالش ها و فرصت های آموزشی و پژوهشی علوم پزشکی در کشور پرداخته و بر لزوم پشتیبانی قوی از دستاوردهای پژوهشی و تغییر شیوه پذیرش دانشجوی پزشکی و دستیاری در کشور تاکید کرده است.
دکتر فریدون عزیزی در گفت وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به مهمترین دستاوردهای پژوهشی و همکاری های مشترک پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم در سطح بین الملل، عنوان کرد: تا کنون بیش از ۱۹۰۰ مقاله علمی پژوهشی از این پژوهشکده انتشار یافته که بیشتر آن ها به زبان انگلیسی و در پایگاه ISI انتشار یافته اند، به عبارت دیگر این پژوهشکده و فعالیت های آن در سطح بین الملل کاملا شناخته شده است.
وی با اشاره به طرح مطالعاتی “قند و لیپید تهران” بعنوان مهمترین طرح این پژوهشکده، اظهار نمود: مطالعه “قند و لیپید” یک مطالعه گسترده در حوزه بهداشتی است که برای اولین بار در کشور توسط مرکز تحقیقات غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از سال ۱۳۷۶ به بررسی عوامل خطرساز بیماری های غیرواگیر در شهروندان ساکن شرق کلان شهر تهران پرداخته و هم اکنون مرحله هفتم آن شروع شده است.

افزایش عوامل خطر بیماری غیرواگیر در کشور
تاثیر مداخلات تغییر شیوه زندگی در کاهش بروز دیابت و بیماری های قلبی
دکتر عزیزی با بیان این که به مطالعه مستمر یک جامعه “کوهورت” گفته می شود، اظهار نمود: مطالعه قند و لیپید نخستین مطالعه در منطقه غرب آسیا و کشورهای در حال پیشرفت است که طی ۲۰ سال روند بیماری های غیرواگیر را در جامعه ایرانی بررسی نموده است. نتایج این طرح نشان داده که متاسفانه عوامل خطر بیماری غیرواگیر مانند اضافه وزن و چاقی، پرفشاری خون، افزایش قند و چربی های خون رو به افزایش است. همینطور نشان داده که مداخلات در سطح جامعه برای تغییر شیوه زندگی در کاهش بروز دیابت و عوامل خطر بیماری های قلبی و عروقی موثر است.
به قول وی، از این طرح ملی تا کنون بیش از ۷۵۰ مقاله علمی انتشار یافته که بیش از ۴۵۰ مورد آن مقاله ISI است.

توصیف ژنوم انسانی ایرانی ها برای نخستین بار
رییس پژوهشکده علوم غدد درون ریز و متابولیسم با اشاره به اینکه یکی از مهمترین بخش های طرح ملی “قند و لیپید تهران” به بررسی ژنومیک و متابولومیک ایرانی ها پرداخته است، اظهار داشت: این طرح به تغییرات ژن ها و عوامل ارثی ژنتیکی و عوامل مسبب تغییر در اثر ژنتیکی برای بیماری های غیرواگیر پرداخته که نتایج آن منجر به توصیف ژنوم انسانی ایرانی ها برای نخستین بار شده است.
وی با بیان این که این طرح با همکاری گسترده یکی از مهم ترین مراکز ژنتیک دنیا با عنوان “مرکز دیکود” (de CODE genetics) انجام می شود، اظهار نمود: این مرکز در ایسلند واقع شده و مخارج آن توسط اتحادیه اروپا تامین می گردد. این مرکز برای ادامه تحقیقات خود به تکرار طرح در یک جمعیت جدید احتیاج داشت که از میان تمام مطالعات کشورها، طرح “قند و لیپید تهران” را برگزید. این مساله موقعیت جدیدی را برای مرکز ما تولید کرد؛ چراکه طی آن مطالعات عمیق ژنتیکی روی جمعیت ۱۵ هزار نفری حاضر در طرح “قند و لیپید” اجرا شد. مطالعاتی که به علت برخی محدودیت ها و کمبودهای حاصل از تحریم، اجرای آن در داخل کشور امکان پذیر نبود.

وی با اشاره به اینکه برای اجرای این طرح انبوهی از داده های ژنتیکی وارد کشور شده که هنوز تجربه و تخصص لازم برای کار با آن ها در داخل کشور مهیا نیست، اظهار داشت: همینطور انجام مطالعات اپیدمیولوژیک و آنالیز داده های ژنتیک تخصص ویژه ای است که برای این منظور افرادی انتخاب شده و برای انتقال این دانش به داخل کشور تربیت می شوند.
وی با اشاره به اینکه هزینه چندین میلیون دلاری این طرح توسط مرکز “ژنتیک دیکود” پرداخت شده است، افزود: هم اکنون از دل این طرح دو مقاله مشترک در مجله معتبر “Nature Genetic” انتشار یافته و بزودی یک مقاله جدید بعنوان نخستین مقاله ای که “ژنوم انسانی ایران” را تعریف می کند، منتشر خواهد شد.
دکتر عزیزی با اشاره به مزایای اجرای این طرح در کشور، عنوان کرد: در مطالعات ژنتیکی نمی توان به اطلاعات سایر کشورها اتکا کرد؛ چراکه خیلی از تغییرات ژنتیکی تنها مخصوص همان کشور است، به گونه ای که بر مبنای اعلام مرکز ژنتیک “دیکود” صدها اختلاف بین ژنوم طبیعی ایرانی ها با افراد طبیعی اروپایی وجود دارد که تا شناسایی نشود، تشخیص خیلی از بیماری های مرتبط امکان پذیر نیست.

“پزشکی شخصی” دستاورد طرح ژنوم انسانی
وی با اشاره به اینکه بر طبق این طرح اطلاعات ژنتیکی کامل ایرانی ها تحت مطالعه جمع آوری شده است، اظهار داشت: این اطلاعات در کنار اطلاعات استخراج شده از روی پروتئین های ریزسلولی با عنوان “metabolomic study”، زمینه را برای پزشکی شخصی “Personalized medicine” آماده می کند. بر پایه پزشکی شخصی، پیشگیری و درمان بیماری ها بر اساس اطلاعات شخصی هر فرد انجام می گردد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه بیشترین اطلاعات “ژنوم انسانی ایرانیان” متعلق به پژوهشکده غدد درون ریز و متابولیسم است، عنوان کرد: با جمع آوری اطلاعات ژنتیک، متابولومیک، اپیدمیولوژی و بالینی افراد، امیدواریم که بزودی از درمان عام خارج شده و به سمت پیشگیری و درمان شخصی افراد پیش برویم. البته برای رسیدن به مرحله بالین و درمان هنوز باید چندین سال دیگر مطالعات ادامه داشته باشد.

وی با توضیح بعضی از مزایای پزشکی شخصی”Personalized medicine”، اظهار نمود: نتایج طرح ژنوم انسانی در پیشگیری و درمان بیماری های غیرواگیر بسیار موثر است. بعنوان نمونه تجویز داروی متفورمین یکی از رایج ترین روش های درمانی دیابت است که بررسی ها نشان داده حدود ۳۰ درصد از بیماران به این درمان جواب نمی دهند. در حالیکه با بررسی ژنوم انسانی بیمار قبل از تجویز دارو می توان تشخیص داد که داروی مذکور برای بیمار مورد نظر موثر است یا خیر، این روش درمانی را می توان برای تمام بیماری ها توسعه داد.
وی با اشاره به سابقه “Personalized medicine” در دنیا، خاطرنشان کرد: این طرح ابتدا در انگلستان و پس از آن در امریکا شروع شد تا جایی که اوباما در سال پایانی ریاست جمهوری خود، بودجه ای نزدیک یک میلیارد دلار برای ادامه تحقیقات این طرح تخصیص داد.
وی با اشاره به وضعیت مطالعات ژنتیکی در ایران، اظهار نمود: مطالعات ژنوم انسانی ایرانی ها نشان داده که حداقل ۱۲ یا ۱۳ نژاد مختلف ژنتیکی در کشور داریم که این مساله مطالعات را با دشواری هایی روبرو می کند. با این وجود اجرای این تحقیقات لزوم است؛ چراکه باید در زمینه تولید علم با دنیا همگام باشیم. امروز در آمریکا و اروپا فرد می تواند با پرداخت ۱۰۰ تا ۲۰۰ دلار ژنوم خویش را تست کرده و اطلاعات آن را در موبایل خود ذخیره کند که این مساله پیشرفت بزرگی در حوزه پیشگیری و درمان به حساب می آید.

چالش های توقف رشد پژوهش در کشور
پروفسور عزیزی در بخش دیگری از این گفت وگو به چالش های پژوهش در کشور اشاره نمود و اظهار داشت: متاسفانه اغلب مسئولان و برنامه ریزان کشور، پژوهش را امری تفننی دانسته و تخصیص بودجه برای تحقیقات را نوعی هدررفت هزینه تلقی می کنند. در این شرایط به جایی رسیده ایم که با وجود رشد و توسعه علم کشور طی سال های گذشته، امروز رشد پژوهش کشور به کندی انجام می گردد.
وی با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری و نگرانی های ایشان در مورد توقف رشد پژوهش در کشور، خاطرنشان کرد: با وجود سفارش های مقام معظم رهبری برای تخصیص ۴ درصد تولید ناخالص ملی به تحقیقات، در برنامه های چهارم و پنجم توسعه، بودجه تحقیقات ۲ درصد GNP پیشنهاد شد. با این وجود این رقم هم هنوز محقق نشده و از یک دهم درصد GNP در زمان شروع انقلاب، در ۴۰ سال قبل به نیم درصد رسیده و در دو دهه گذشته تفاوت زیادی نکرده است، چونکه هنوز نتوانسته ایم آنچنان که باید برای پژوهش ارزش و اهمیت قائل شویم.

ضرورت پشتیبانی قوی از دستاوردهای پژوهشی کشور
معاون علمی سابق فرهنگستان علوم پزشکی با تاکید بر لزوم تلاش مضاعف در زمینه تولید علم و پژوهش در کشور، اظهار داشت: باید این فکر که پژوهش هدر رفتن منابع و اعتبارات است را از مغز بیرون نماییم، چراکه هیچ کشوری رشد نکرده، مگر با عنایت به تحقیق و پژوهش. در اوایل انقلاب ما تنها انتقال دهنده دانش دیگران به داخل کشور بوده و هیچ تحقیق و پژوهشی از خودمان نداشتیم، ولی پس از آن تحولات عظیمی در عرصه پژوهش کشور به وقوع پیوست که باید از این دستاوردها پشتیبانی و حمایت قوی صورت بگیرد تا رشد کمی و کیفی تحقیقات سیر صعودی داشته باشد.
به اعتقاد این استاد پیشکسوت دانشگاه، حتی اگر ۴ درصد تولید ناخالص ملی هم به تحقیقات اختصاص پیدا کند، نتیجه ای جز تولید رشد فکری، ظرفیت سازی و تربیت نیروی پژوهشی و هم توسعه علم و فناوری در کشور نخواهد داشت.

تهدیدهای فراوانی در حوزه تفکرات پژوهشی در کشور داریم
ربیس انجمن متخصصین غدد درون ریز ایران با اشاره به اینکه هنوز تهدیدهای زیادی به خصوص در حوزه تفکرات در رابطه با پژوهش در کشور وجود دارد، اظهار داشت: البته این تن ها مختص کشور ما نیست بلکه همه کشورهای در حال توسعه همین وضعیت را دارند، چراکه مسئولین خواستار حل و رفع سریع مشکلات خود هستند و ازاین رو به دنبال پژوهشی نمی روند که معمولا ۵۰ درصد آن ها به نتیجه نمی رسد. این در حالیست که همان ۵۰ درصد دیگر است که باعث رونق جامعه، تفکرات و رشد علمی جوانان آن کشور می گردد.

نحوه تخصیص بودجه، مشکل دوم حوزه پژوهش کشور
وی با اشاره به مشکل بعدی حوزه پژوهش کشور، عنوان کرد: بودجه تحقیقات کشور چه قبل از انقلاب و چه پس از آن ۵۰ درصد بودجه متمرکز است، این یعنی اینکه مسئول هرچه دلش خواست خرج پژوهش می کند. از سوی دیگر تنها ۵۰ درصد بودجه نیم درصدی تولید ناخالص ملی هم به دست دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی می رسد و نصف دیگر آن مجددا دراختیار مسئول مربوطه قرار می گیرد که عموما در جا و زمان مناسبی هزینه نمی گردد.

توجه مضاعف به تحقیق و پژوهش، لازمه دستیابی به مرجعیت علمی
دکتر عزیزی لازمه دستیابی به مرجعیت علمی در منطقه، کشورهای اسلامی و در سطح دنیا را توجه مضاعف به امر تحقیق و پژوهش کشور دانست و افزود: دستیابی به علوم کاربردی و فناوری تنها از مسیر تقویت و افزایش تحقیقات پایه امکان پذیر است.

انتقاد از افزایش بی رویه شرکت های دانش بنیان در کشور
وی ضمن انتقاد از افزایش بی رویه شرکت های دانش بنیان در کشور، اظهار نمود: الان زمان آن رسیده که نتیجه فعالیت شرکت های دانش بنیان به نسبت تعداد آن ها ارزیابی و اعلام گردد. آیا واقعا هدف اصلی از تولید این شرکت ها محقق شده؟ این ارزیابی ها نشان داده است که هنوز توانمندی بالایی در جهت فناوری تولید نشده و نیازمند تقویت و رونق این حوزه هستیم، البته این مساله نباید سبب توقف مطالعات و پژوهش های اصلی و پایه ای ما باشد.
معاون علمی فرهنگستان علوم پزشکی در این رابطه با تاکید بر اینکه توسعه علم و فناوری باید تواما صورت بگیرد، افزود: فعالیت شرکت های دانش بنیان باید تقویت و تسهیل شود، چراکه به علت وجود بوروکراسی های اداری مختلف خیلی از اساتید تمایلی برای تولید و یا فعالیت در شرکت های دانش بنیان ندارند. بعنوان نمونه پروسه ثبت یکی از شرکت های دانش بنیان همین پژوهشکده غدد، حدودا ۳ سال طول کشید و الان هم که دانش بنیان شده، منفعت بالا و به صرفه ای ندارد.

آموزش پزشکی در کشور ما هنوز با نقطه مطلوب فاصله دارد
پروفسور عزیزی در بخش دیگری از این گفت وگو به وضعیت آموزش پزشکی کشور اشاره نمود و اظهار داشت: آموزش پزشکی ما نسبت به آغاز انقلاب، توسعه کمی و کیفی خوبی داشته، به گونه ای که هم اکنون در هر استان حداقل یک دانشگاه و در بعضی بیش از یک دانشگاه علوم پزشکی معتبر به راه افتاده است. از سوی دیگر کیفیت آموزش هم تقویت شده که آمار رشته ها، دوره ها و مقاطع تحصیلات تکمیلی و همینطور تعداد مقالات و تولیدات علمی کشور این مساله را تایید می کند.

راهکاری برای نگهداشت اعضای هیات علمی در دانشگاه ها اندیشیده شود
به اعتقاد وی با تمام این پیشرفت ها، آموزش پزشکی در کشور ما هنوز به نقطه مطلوب نرسیده است.
وی در این باره خاطرنشان کرد: یکی از مسایلی که بارها گوشزد شده ولی هنوز راهکاری برای آن اندیشیده نشده، جلوگیری از خروج اعضای هیات علمی است. به عبارت دیگر شرایط در داخل دانشگاه باید به گونه ای باشد که یک پزشک یا عضو هیات علمی انگیزه ای برای خروج از دانشگاه نداشته باشد. عملا می بینیم که تحقق این مساله در کشور ما امکانپذیر نیست، چراکه بخش خصوصی آنقدر توان داشته و بخش دولتی آنقدر ناتوان است که افراد انگیزه ای برای ماندن در دانشگاه ندارند.
پروفسور عزیزی تصریح کرد: باید بسترها در دانشگاه به گونه ای فراهم گردد که یک استاد دانشکده پزشکی، پرستاری و یا مامایی و دندانپزشکی واقعا تمام وقت خویش را در دانشگاه صرف آموزش و پژوهش کند. چراکه هر چقدر حضور استاد در دانشگاه کمتر باشد، نظارتش بر دانشجو، کیفیت آموزش و عرضه خدمات و پژوهش کمتر می گردد.

نقص در نحوه پذیرش دانشجوی پزشکی و دستیاری
وی معضل بعدی را نقص در نحوه پذیرش دانشجوی پزشکی عنوان نمود و اظهار داشت: ورود به رشته پزشکی و آمادگی برای ارایئه خدمت صادقانه به مردم شخصیت خاصی می طلبد که متاسفانه با شرایط فعلی پذیرش دانشجوی پزشکی و پرسش مکتوب چند سوال محدود، قابل سنجش نیست. دانشجوی پزشکی باید دارای شخصیتی فداکار و پاسخگو به نیاز جامعه باشد، در حالیکه افرادی که با این دید وارد رشته های گروه پزشکی می شوند، اندک هستند.
وی ادامه داد: بعنوان نمونه در خیلی از کشورها مثل انگلستان، همه افراد نمی توانند وارد رشته پزشکی شوند، چراکه پیش از شرکت در آزمون از آن ها تست های روانشناسی و جامعه شناسی برای سنجش تفکرات و توانمندی آنان نسبت به جامعه گرفته می گردد. این شیوه پذیرش باید در کشور ما هم اجرا شود چراکه هم اکنون خیلی از دانشجویانی که با استفاده از کنکور پزشکی پذیرش می شوند، بلوغ فکری لازم را ندارند و در خلال دوران پزشکی هم با مسائل و مشکلاتی روبرو می شوند.
رییس سابق دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه با انتقاد از شیوه پذیرش دانشجو در آزمون های دستیاری، خاطرنشان کرد: متاسفانه در شرایط فعلی آزمون دستیاری، شاگرد اول ها و دانشجویان توانمند اغلب وارد رشته هایی می شوند که کار کمتر و درآمد بیشتری داشته باشد. باید بسترها به گونه ای فراهم گردد که دانشجویان توانمند، رشته های مورد نیاز جامعه را انتخاب کرده و بهترین ها برای خدمت به جامعه، در رشته های مادر ورود پیدا کنند. در صورتی که هم اکنون اغلب دانشجویان قوی وارد رشته های مادر و مورد نیاز جامعه نمی شوند که این مساله کیفیت آموزش و عرضه خدمت را با چالش هایی روبرو می کند.

ضرورت همسان سازی حقوق پزشکان تخصصی هم سطح
وی با تاکید بر اینکه باید در طرح تحول سلامت تمهیداتی برای همسان سازی حقوق پزشکان تخصصی هم سطح اندیشیده شود، عنوان کرد: این اختلاف سطح درآمد از ابتدای انقلاب وجود داشته و طرح تحول سلامت هم نتوانسته به پرکردن این شکاف و اختلاف کمکی کند.
دکتر عزیزی با تاکید بر اینکه مشکلات و مسایل آموزش پزشکی باید در سطح وزارت بهداشت و بیمه ها بررسی و برطرف شوند، اظهار نمود: فرهنگ کشور هم در تولید این معضلات اثرگذار است. مشکل اصلی این است که نظام کارآمد عرضه خدمات بهداشتی در کشور وجود ندارد و در شیوه فعلی هیچ بیمه ای نمی تواند قدرت پیدا کند، چراکه باید پاسخگوی نیاز و تقاضای تمامی پزشکان باشد. برای بهبود شرایط یا باید مثل امریکا تمهیداتی اندیشیده شود تا بودجه ای بی جهت هزینه نشود و یا مثل کشورهای اروپایی، استرالیا، کانادا و کشورهای اسکاندیناوی، یک سیستم ارجاع صحیح برنامه ریزی و اجرا شود.

اصلاح سیستم ارجاع و پزشک خانواده تنها راه کاهش اعتبارات سلامت و افزایش عرضه خدمات
به قول وی، با اجرای سیستم ارجاع هم سر پزشکان فوق تخصص خلوت می گردد و هم بیماران برای یک مشکل به چندین پزشک مختلف رجوع نمی کنند. همینطور بیمه ها در این شرایط توان پوشش خدمات را خواهند داشت.
وی با اشاره به اینکه طرح فعلی پزشک خانواده هم کارآمد نیست، عنوان کرد: نمی توان بدون استفاده از این همه پزشک خصوصی فعال در جامعه، طرح پزشک خانواده را اجرا کرد. پزشک خانواده یعنی فردی که چه دولتی چه خصوصی، چند هزار نفر از جمعیت یک شهر یا روستا را تحت پوشش مراقبت های پیشگیری و درمانی قرار داده و تمام اطلاعات و مشکلات پزشکی آن ها را در اختیار داشته باشد تا در زمان نیاز به متخصص یا فوق تخصص ارجاع دهد. این طرح مختص یک استان یا یک ناحیه محدود نیست؛ بلکه باید در کل کشور اجرا شود. غیر از این هیچ راه دیگری برای کاهش اعتبارات سلامت و افزایش عرضه خدمات وجود ندارد.
این استاد پیشکسوت دانشگاه در انتها با اشاره به اینکه مدیر و مسؤول بخش های مختلف حوزه پزشکی از وزارتخانه تا بیمارستان ها باید پزشک آشنا به مسایل مدیریتی، اجتماعی و اقتصادی باشد، اظهار نمود: معمولا در جایی که پزشک نبوده، مشکلات زیادی بوجود آمده و در مواردی که رییس یک دانشگاه علوم پزشکی، پزشک بوده وضعیت آموزش پزشکی بهبود پیدا کرده است. البته یکی از اشکالات موجود در کشور ما این است که متاسفانه با تغییر یک وزیر اکثرا بدنه وزارتخانه تغییر می کند، در حالیکه افرادی که به مرور به سطح مدیریتی و مدیرکلی رسیده اند، دارای تبحر و تجربه بالایی بوده و ادامه کار آن ها سبب تداوم سیاستگذاری ها و برنامه ریزی ها می گردد. همینطور حوزه کاری وزارتخانه ها باید از اجرایی بودن به سمت نظارت بیشتر بر سیستم ها تغییر پیدا کند.